Neon „Restauracja Jubilatka”: historia i perspektywa konserwatorska
Historia powstania neonu, technologia wykonania
Zespół dwóch napisów neonowych “RESTAURACJA JUBILATKA” zamontowany jest na dachu jednokondygnacyjnego pawilonu handlowo-usługowego zlokalizowanego na os. Teatralnym 11 w Krakowie (dzielnica Nowa Huta) – Ryc. 1. Stanowił on identyfikację wizualną znajdującej się tam niegdyś restauracji, a także były elementem większego zamysłu urządzania przestrzeni publicznej czyli dzieła tzw. “neonizacji Nowej Huty”. W istocie w warunkach gospodarki nakazowo-rozdzielczej, jaka wtedy w Polsce obowiązywała, trudno neonom przypisać rolę reklamową. Były one przede wszystkim elementem, który miał ozdobić przestrzeń miejską, dodać jej posmak “wielkiego świata”, dobrobytu.
Wg relacji ustnych restauracja “Jubilatka” posiadała jeszcze jeden neon umiejscowiony na narożu tej samej kamienicy. Miał on postać dwustronnego pionowego napisu RESTAURACJA, zajmującego wysokość dwóch kondygnacji (budowa analogiczna do zachowanego neonu z epoki – FILATELISTYKA).
Neon zaprojektowany autorskimi czcionkami (fontami) charakterystycznymi dla wzornictwa i stylu projektowego lat 60. XX wieku. Napis “restauracja” to czcionka geometryczna, bezszeryfowa, o charakterystycznych uwypukleniach zewnętrznych linii poziomych, rozciągnięta horyzontalnie. Napis “Jubilatka” to stylizowana czcionka szeryfowa, z ładnie opracowanym inicjałem litery “J” oraz pomysłowo opracowaną literą “K” zachodzącą dolnym elementem na następną literę.
Wymiary napisów neonowych:
- “Restauracja” – szerokość 1260 cm, wysokość większości liter ok. 60-65 cm (wys. litery “j” – 90 cm)
- “Jubilatka” – szerokość 640 cm, wysokość 150 cm
Całość wykonana była zgodnie ze zwyczajami i możliwościami technologicznymi dostępnymi pół wieku temu.
Rurki neonowe montowane były na tzw. pełnych podkładach, czyli na literach blokowych (wykonanych z blachy ocynkowanej) zbudowanych z “pleców”, boków i lica. Elektrody rurek neonowych ukryte były w korpusach liter – elektrodowanie wykonane było pod kątem 90 stopni.
Blacha ocynkowana użyta do budowy liter nie jest zbyt gruba (ok. 0,7-0,8 mm) ale solidnie pokryta cynkiem, przez co nie jest zniszczona korozją (praktycznie brak ognisk korozji). Natomiast korozji ulegają pozostała stalowe elementy zespołu – konstrukcja dachowa i trafoszafki.
Na podstawie numeru seryjnego z tabliczki znamionowej znajdującej się na skrzyni filtra przeciwzakłóceniowego (Ryc. ) z dość dużym prawdopodobieństwem można określić rok montażu neonu na 1971.
Perspektywa konserwatorska
Zespół neonów “Restauracja Jubilatka” jest bez wątpienia jednym z najwartościowszych krakowskich neonów, patrząc na warstwę historyczną i artystyczną. Jest jednocześnie najlepiej zachowanym i najbardziej kompletnym neonem zabytkowym neonem w Krakowie.
Należy zwrócić uwagę, że oprócz dwóch napisów neonowych, zespół zawiera kompletną, choć w przyczyn technicznych, oczywiście nie nadającą się do eksploatacji instalację elektryczną: oprzewodowanie 230V i wysokiego napięcia, trafoszafki z transformatorami rozproszeniowymi (Ryc. ), wyłącznik awaryjny (na bocznej ścianie budynku, zabudowany podtynkowo – Ryc. ), a nawet – co jest absolutnym unikatem – fabryczny filtr przeciwzakłóceniowy (Ryc. ). Elementy te warte są zachowania, po odpowiednim zabezpieczeniu przed ich destrukcją.
Ze względu na dużą wartość historyczną i artystyczną neonu ewentualne prace rekonstrukcyjne-konserwatorskie należy wykonać uwzględniając – na ile to zasadne i możliwe – wartość historyczną neonu. Na wartość historyczną neonu składa nie tylko oryginalna zachowana struktura neonu, ale również technologia produkcji rurek neonowych, ich montażu itp. – na ile pozwala obowiązujący normatyw i istniejące materiały.
Ponieważ neon ugruntował się już w świadomości społeczności lokalnej, ale też szerzej – wśród mieszkańców całego Krakowa, przed przystąpieniem do projektowania a później wykonania renowacji, warto konsultować etapy i rozwiązania z zainteresowanymi.
W szczególności mieszkańcy lokalnej wspólnoty mieszkaniowej w trakcie wykonywania inwentaryzacji neonu wyrażali swoje liczne uwagi na temat neonu, jego historii, a przede wszystkim sposobu jego funkcjonowania w przeszłości. Uwagi te miały różny charakter, od sympatii do sporych zastrzeżeń. Wprawdzie neon nie jest ukierunkowany licem w stronę okien, tym niemniej, mając na względzie, że neon zamontowany jest ok. 3 metry od elewacji z oknami, mieszkańcy mieli wątpliwości, czy mimo to światło nie będzie w nocy wdzierało sie do mieszkań. Również wspomnienia uciążliwości hałasu generowanego przez stare transformatory rozproszeniowe (do tego montowane w skrzyniach, które mogły działać jak pudło rezonansowe”) budzą sceptycyzm co do ewentualnej koncepcji zaświecenia neonu.
Tym niemniej, szersza akcja informacyjna, a także opinie części mieszkańców potwierdzające świadomość wyjątkowości neonu, jego historii, wspomnień z nim związanych, zbudują właściwy dla restytucji neonu klimat. Tym bardziej, że podobne dzieła neonowe, miały już w Nowej Hucie miejsce (np. przywrócenie neonu Markiza na Placu Centralnym, montaż nowych neonów w bezpośrednim sąsiedztwie mieszkań – “Zgody 7” na pawilonie os. Zgody 7, neon “Muzeum” na os. Słonecznym).
